Bandung

Vanmorgen is er een heldere hemel, zodat het uitzicht vanaf het balkon en de eetkamer nòg mooier is. De boeren zijn al weer aan het rawit plukken. Aan de zijkanten groeien ook bloemkolen! Dat heet hier bomkol ...
Ze zijn wel een stuk kleiner dan in Nederland: ongeveer de grootte van een grapefruit.

Bandung tempo dulu
Het hoofddoel van vandaag is berjalan-jalan (wandelen) in het oude centrum van Bandung. Ik wil graag de beroemde monumentale panden in Bandung bekijken, dus voor degenen die niet geïnteresseerd zijn in architectuur: kasihan, allemaal huizenfoto's.
In Bandung - dat vroeger het "Parijs van Java" werd genoemd - staan nog veel huizen uit de tempo dulu. De woonhuizen zien er in het algemeen redelijk uit. In de villawijk zelfs goed; daar staan zij tussen nieuwbouwvilla's. In het stadscentrum zijn de panden er - net als in Jakarta - vaak bijzonder slecht aan toe.

Villa Isola
Wij gaan eerst naar Villa Isola, een huis waar ik al veel over heb gelezen en dat tegenwoordig Bumi Siliwangi heet. Het ligt thans op het universiteitsterrein, geflankeerd door de Fakultas Seni dan Bahasa (schone kunsten en taalkunde) en wordt zelf ook gebruikt als faculteit voor de lerarenopleiding. Wij kunnen er dus niet in, maar de buitenkant alleen is al prachtig. Art deco in zijn mooiste vorm. Het huis is gebouwd als woonhuis in 1932-1933, maar de eigenaar (Berrety) stortte een paar maanden na de oplevering neer met de Uiver van de KLM. Het werd hierna gebruikt als dependance van Hotel Savoy Lohmann (zo direct meer hierover), tijdens de oorlog als Japans hoofdkwartier en nu dus als faculteit. Het huis is van binnen voorzien van - voor die tijd - hypermoderne snufjes door Charles Prosper Wolff Schoemaker, in de jaren twintig en dertig de belangrijkste architect in Nederlands-Indië en docent van onder andere Soekarno. Schoemaker ontwierp meer panden in Bandung, waaronder Grand Hotel Preanger (ook meer hierover zo direct).
De tuin van Villa Isola is ook erg mooi. In de tuin zijn veel bouwkunde-studenten de geometrie van de villa aan het tekenen. Pa vermaakt zich ondertussen met de vele bloemen die er groeien.

Gedung Sate
De volgende stop is Gedung Sate, in de Nederlandse tijd het Departement van Verkeer en Waterstaat, thans zijn het ook departementsgebouwen. Aanvankelijk schrikken wij even: voor de poort is een demonstratie gaande, waarbij de poort geblokkeerd wordt door een twintigtal agenten, of militairen, dat kan ik niet goed zien. Doorrijdend naar de achterzijde kunnen wij wel het terrein op en kijken wij op een gegeven moment naar de demonstratie vanaf de àndere kant van het hek. Alles blijft rustig, dus tidak masalah.
De architectuur van Gedung Sate is geweldig! Het complex is in 1920 gebouwd door J. Gerber, die beïnvloed was door Berlage, en gold al snel als een standaard voor de Nederlands-Indische bouwstijl. Wij hebben dan ook veel foto's gemaakt (geloof mij: wat jullie zien is een selectie). Omdat het een overheidsgebouw is, kan je normaliter niet naar binnen. Sugi smoest echter wat met een bewaker, waarna hij op ons afkomt met de vraag of wij soms ook van boven willen fotograferen. Wij krijgen dan een uitgebreide rondleiding (tegen een kleine vergoeding natuurlijk die betaald moet worden vóór wij weer terug in de hal zijn bij zijn collega's).
Starten in de hal, waar een kleine gamelanopstelling staat vóór alle vlaggen van de Javaanse regio's. Aan de zijkanten van de hal zijn grote balzalen gelegen. Deze worden nu gebruikt voor officiële ontvangsten. Het hele pand is art deco, goed onderhouden en met veel originele details: lampen, spiegels, lambrisering, enzovoorts. Het uitzicht vanaf de eerste omgang was al mooi. Helemaal in de top van het gebouw, is de ruimte van waaruit de nog aanwezige sirene heeft geschald. Deze ruimte is nu geheel voorzien van glas, zodat wij een panoramisch uitzicht over Bandung krijgen. Met de aldaar aanwezige verrekijker kunnen wij de demonstranten buiten voor het hek recht in de ogen kijken. Ook het monument is goed te zien, dat haaks in een rechte baan staat vanaf Gedung Sate, een beetje op dezelfde wijze als bij het Capitool in Washington.
Net als bij Villa Isola, staan hier mooie bloemen in de tuin, waaronder orchideeën die groeien in halve kokosnoten die aan een dode boom zijn vastgemaakt.

Jalan Asia-Africa (voorheen Groote Postweg)
Rondlopend door de oude binnenstad zien wij veel oud-koloniale panden, in - zoals ik al meldde - wisselende staat van ontbinding, maar sommige ook redelijk onderhouden. Aan de Jl. Asia-Africa ligt het hotel Savoy Homann, dat in 1939 is gebouwd in art deco-stijl, waarbij de oceaanstomers model stonden voor de golvende belijning. Het is ook nu nog een (vijfsterren)hotel.
Een kleine verrassing komt ook te voorschijn: het kantoor van de Pikiran Rakyat; letterlijk: "de Volkskrant". Ik heb eens een foto gezien van dat kantoor - zeer waarschijnlijk in het boek "Journalistiek in de tropen 1850-1958" van Ulbe Bosma - zoals dat er in de jaren '50 uit zag en het ziet er nu niet veel anders uit. De Pikiran Rakyat heeft destijds goed naar de Volkskrant gekeken, want de opmaak en het lettertype vertonen veel overeenkomsten. Wij hebben een exemplaar gekocht van een straatverkoper; goed om je Bahasa te trainen en leuk 'voor de heb'.
Een volgend markant punt is de Prasasti Bandung Km "0". Een grote oude wals fungeert als herinnering aan de aanleg van de Groote Postweg, de hoofdweg van West- naar Oost-Java. Nadat de brug over de Cikapundung-rivier in dit kader gereed kwam, plantte gouverneur-generaal Daendels in 1810 een stok in de grond en zei "Zorg, dat als ik terug kom, hier een stad is gebouwd!". De plek waar de stok is geplant, wordt nog steeds aangeduid met "Km. Bd. 0+00", het nulpunt.
Bandung is dit jaar dus exact twee eeuwen oud; de stad hangt ook vol met banieren - 'spanduk' - met "Bandung 200".
Aan de Jl. Asia-Africa ligt ook Grand Hotel Preanger. Het hoofdgebouw, een mix van Nederlands-Indische en art deco-stijl, is gebouwd in 1925.

Jalan Braga (Bragaweg)
Van de eens zo mondaine Bragaweg is weinig meer over. Zo tussen 1920 en 1940 was het nog de belangrijkste winkelstraat van Bandung. De (betegelde!) straat en stoep vertonen grote gaten, van de lantaarnpalen is soms alleen de voet over en de winkelpanden zien er slecht uit. Ik heb voor het contrast ook een foto geplaatst van de straat rond 1930. Zonde dat deze boulevard zo vervallen is. Als de boel zou worden opgeknapt, kan er weer een mooie winkelstraat van gemaakt worden. Het blijft tenslotte een A-locatie, zo midden in Bandung.
Schokkend zijn ook de bedelaars/daklozen die her en der liggen. Zelfs het geven van een fooi doe je nog met plaatsvervangende schaamte.
De 'Bank Pacific' ziet er van buiten vervallen uit: er groeien plantjes uit de muren en ramen van de bovenverdieping en uit de torens. Achter de deuren beneden staan echter moderne glazen puien en het gebouw fungeert nog steeds als bank.

Braga permai
Even uitpuffen doen wij in Braga Permai - "schilderachtig Braga" - een bekend etablissement uit de tempo dulu. Dat het restaurant zich nog steeds richt op Nederlanders, blijkt wel als wij zien dat er 'bitterballen' op de kaart staan. Sugiyono heeft hier nog nooit van gehoord, laat staan geproefd dus dat is aanleiding genoeg om ze te bestellen. Ze worden compleet geserveerd mèt een schaaltje mosterd.

Verder lopend nog veel meer oude (en vervallen) panden, met daartussen leuke herkenningspunten (voor mij dan) als het persbureau Antara (sinds 1937 het belangrijkste persbureau van Nederlands-Indië en later Indonesië ) en het Kantor Pos.
Op wat eens de alun-alun was (het grote
plein), staat nu de Masjid Raya - de grote moskee - met daarnaast een enorme parkeerplaats.
Voor het fraaie stadhuis, was een groep pencak silat-leerlingen aan het oefenen met hun leraar. Erg mooi om te zien. Een van de jongste kinderen, van duidelijk een hoger niveau en met een anderskleurige band om, maakt geweldig mooie figuren. Als het lukt zal ik een filmpje opladen van zijn kunsten.

Middageten
Om 3 uur zijn wij moe van het wandelen en gaan wij naar een typisch sunda-restaurant, Sindang Reret geheten. Daar eten wij het streekgerecht nasi timbel (nasi putih gekookt in pisangblad, sayur asem, tempeh, tahu, empal - droog rundvlees - en ebbi). Mèt sambal-bij natuurlijk.

Saung Angklung Udjo
Het middagprogramma is een bezoek aan Saung Angklung Udjo, de beroemde angklung-school van de enkele jaren geleden overleden 'Pak' Udjo.
Bussen vol toeristen daar, Nederlanders en Fransen, maar ook Indonesische studenten. Bij de ingang staat een hok met een grote kalong (vliegende hond). Pa heeft geprobeerd deze imposante vleermuis op de foto te zetten, maar die is helaas mislukt.
De voorstelling start met een besnijdenisdans door kinderen tussen de 4 en 8 jaar, begeleid door gamelan en angklung.
Daarna wordt een 15 minuten-excerpt van een wayang golekvoorstelling gegeven, die normaal een hele nacht duurt. De dalang zit daarbij opgevouwen in een kast, waarbij hij met zijn voet een aantal ijzeren platen bespeelt, hetgeen een bliksemachtig geluid geeft.
De topengdans (maskerdans), uitgevoerd door twee meisjes van 8 tot 10 jaar, is erg mooi en sierlijk. Alles beweegt mooi: de handen, de voeten/tenen, het hoofd, de nek en de ogen. Heel knap.
Na de angklung-uitvoering door de senior-klas, krijgt het publiek angklungs aangereikt, en kunnen er - na wat oefeningen - onder directie van de zoon van 'Pak' Udjo zowaar enkele nummers door het publiek gespeeld worden. Grappig.
De einddans door alle kinderen, die mensen uit het publiek halen, loopt uit op een onvervalste toeristenpolonaise, die Pa en ik gelukkig aan ons voorbij kunnen laten gaan.

Lembang kembali
Uitgeput van alles zijn wij - voor de laatste keer - teruggegaan naar 'onze' villa in Lembang. Alles alvast inpakken, ons wassen en scheren, want morgen moeten wij om 6 uur op voor de rit naar Baturraden.
Tot morgen / Sampai besok!