Bali timur

Geen nasi te zien bij het ontbijtbuffet. Gelukkig - naast het te roosteren brood - wel een schaal met bami (of spaghetti). Niet echt warm, maar met wat sambal asli erbij evenzogoed smakelijk.

Al voor 08:30 uur stond onze chauffeur klaar bij de receptie. Hij komt van (noord-)Bali en spreekt goed Engels. Onze reisdoelen (zie verslag van gisteren) lijken hem haalbaar en wij rijden langs de zuidkust van Karangasem door Candidasa. Vermoedelijk door beroepsdeformatie spreek ik dit uit als 'kan-di dasa' (de gelijkenis met 'candidose') en vraag ik aan de chauffeur waar die vreemde naam vandaan komt. Als hij zegt: "tien tempels", begrijp ik mijn fout: het is 'tjándi dasa', een 100% Balinese naam.

Drie kilometer ten noorden van Candidasa ligt het buurtschap Tenganan Pegeringsingan. Dit 'levend museumdorp' presenteert zich als 'Bali Aga' ('het echte Bali'). Bij aankomst zien wij een groot bord met de dagen en tijden waarop verschillende folkloristische en religieuze demonstraties worden gegeven (een dergelijk overzicht had ik de avond ervoor tevergeefs gezocht op het internet). En ja hoor: op dit moment zijn er natuurlijk geen activiteiten ...
De toegang tot het dorp is een gift naar vrije keuze. Wij lopen, met de chauffeur, naar binnen en zien een hoop rietgedekte, houten gebouwtjes waar vooral veel pluimvee rondscharrelt. De bewoners gaan hun gang (op brommers) en het is verder vooral een combinatie van ambachtswinkeltjes (handwerk en rituele kunst) en oleh-oleh verkopers.
Het dorp staat vooral bekend om hun weefwerken (ikat), waarbij patronen worden gemaakt met vantevoren gekleurde garens. Deze garenstrengen zijn vooraf geverfd met kleurstoffen van een bepaalde boom (rood van de bast, groen van de bladeren en geel van de noten). Dit kleuren duurt soms een maand, vertelde de handwerkster, die ook het verschil uitlegde tussen de enkele (schering of inslag) en de dubbele (schering èn inslag) ikat. Uiteraard met het verzoek vervolgens de winkel te bekijken.
In het dorp zelf vallen ook de vechthanen in - zeer kleine - gevlochten kooien op: de meeste hanen zijn geverfd in fluoriserende kleuren ... Voor de lol, licht de chauffeur toe. De douchende karbouw (Bubalus batus) vinden wij grappiger.
Ernaast ligt, verpakt in een gevlochten mand, een levend varken. Klaar voor een bruiloftsfeest (niet dat van hem).
Wij genieten nog even van de prachtige natuur en laten het dorp verder voor wat het is.

Een stuk noordelijker, bij Abang, ligt Tirtagangga (letterlijk: "water van de Ganges"). De raja van Karangasem heeft in 1946-1948 op deze plek een waterpaleis laten bouwen, dat meer een tuin is (vandaar de gangbare naam Taman Tirtagangga).
Het ziet er allemaal prachtig uit: veel water (met soms enorme vissen), veel fonteinen en bruggetjes en veel bijzondere bloemen. Het opvallendst is natuurlijk de torenfontein met 11 verdiepingen. Naast tempeltjes heeft het park ook een zwemvijver, waar Balinezen (en enkele toeristen) geheel gekleed het heilige water in gaan.
Pal naast de tuin is een hotel gevestigd, Tirta Ayu ("mooi water"), waarvan enkele huisjes èn het restaurant vanaf een hoger gelegen deel prachtig uitkijken over de watertuin.
In dit restaurant gaan wij dan ook even lunchen. De sate babi op de kaart klinkt tè verleidelijk en heb ik (voor Martin) dan ook op de foto gezet.

Wij zakken weer af van de heuvels naar de zee ('Straat Lombok'). Aan de kust ligt het dorp Ujung (niet te verwarren met Ujung bij Kuta). Hier ligt een ouder, mogelijk nog mooier - maar onbekender - waterpaleis dat Taman Sukasada of Taman Karangasem wordt genoemd.
En inderdaad: waar in Tirtagangga nog veel (Westerse) toeristen te zien waren, zijn het hier vooral (Balinese) moslims die hier vertoeven. Zij 'picknicken' met grote au bain-marie bakken met eten onder de pendopo of aan de waterkant. Net als op Java, zijn wij nu de bezienswaardigheid en wordt ons gevraagd of hun kinderen met ons op de foto mogen.
Sukasada is prachtig en heeft - in het midden - een (vierkamer-)gebouw als waterpaleis, genaamd Gili Bale. Het gebouw is aan weerzijden te bereiken via lange bruggen, met daarop sterk op de Nederlandse leeuw gelijkende afbeeldingen, inclusief koningskroon.
Het waterpaleis is in 1909 in opdracht van de raja van Karangasem gebouwd door de - mij onbekende - Nederlandse architect Van den Hentz en zijn Chinese collega Loto Ang.

Beide waterpaleizen waren overigens in 1963 door de uitbarsting van de Gunung Agung verwoest. Beiden zijn ook weer in oude glorie hersteld.

Wij hebben nog tijd over en besluiten langs de kust terug te rijden richting Klungkung. Iets voorbij Padangbai ligt de Pura Goa Lawak: de tempel van de vleermuisgrot. De toegang is Rp 6000 (€ 0,38) per persoon, plus Rp 4000 (€ 0,26) voor de bruikleen van de verplichte sarong en sjerp. Er is nog wel meer verplicht: vrouwen zijn niet toegestaan als zij ongesteld zijn, men mag niet op de trappen staan, men mag nooit hoger zitten dan de priesters of de offers, men mag niet flitsen of de camera op het gezicht van de priester richten.
Er is geen ceremonie gaande, dus van de verboden hebben wij niet zo'n last. Wel van de verkopers.
Eenmaal binnen zien wij een hoop fraaie tempels, deels verscholen in een grotopening. Pas na een paar tellen zien wij dat het plafond geheel gevuld is met honderden vleermuizen. Onze gids vertelt dat de grot 50 meter diep is (en verboden toegang voor niet-priesters) en helemaal vol zit met (middelgrote) vleermuizen, die elke avond in één zwerm naar buiten komen; het dorp in. 's Morgens vliegen zij weer terug. Degenen die mazzel hebben hangen ín de donkere grot; de anderen in de grotopening. Dat zijn dan ook de vleermuizen die wij nu zien.
In de spelonken zitten ook pythons, die af en toe naar buiten komen om een vleermuis te verorberen. Zo blijft de populatie binnen de perken. De gids meldt plotseling er één te zien. Wij zien niets en vermoeden een toeristentruc, maar dan inderdaad: hoog in een barst is de flank van een - af en toe bewegende - slang te zien. Maar goed dat wij geen priesters zijn, en beneden aan de trap moeten blijven.

Terug in onze villa nog even bijkomen. Met een glas vers papayasap stap ik in de openluchtbadkuip voor een verkoelend bad.

's Avonds eten wij een keer niet-Indonesisch: steak (de laatste twee in huis). Er staan twee Franse wijnen op de kaart. De Chiraz blijkt echter op (mogelijk hebben wij gisteren hun enige fles gekocht), dus het wordt de Bordeaux Merlot. Carla hoort een duidelijk "shit" uit de keuken komen en even later staat een bedremmelde kelner met zijn cheffin en een fles wijn met afgebroken kurk aan onze tafel: "Sorry ... ik krijg de fles niet open".
Gelukkig lukte het mij wel het restantje kurk er in zijn geheel uit te krijgen.
Volgende keer weer nasi & Bintang.

Woordenlijst - Daftar kata

aga (Bal.) - oorspronkelijk, authentiek (Ind.: asli)
babi - varken
batus (Lat.) - bad
bintang - ster
Bir Bintang - Indonesisch biermerk
bubalus (Lat.) - waterbuffel
candi [tjandi] - Hindoestaanse tempel
candidose (Lat.: Candidiasis) - schimmelinfectie (mycose)
dasa (Bal.) - tien (Ind.: sepuluh)
goa (Bal.) - grot (Ind.: gua
gunung [goenoeng] - berg
ikat - weeftechniek
kerbau [karbouw] - Indische waterbuffel
lawak (Bal.) - vleermuis (Ind.: kelelawar)
nasi - rijst
oleh-oleh - souveniers
pura (Bal.) - tempel (Ind.: candi
raja [radja] - vorst
sarong - omslagdoek
sate, satay, satai - saté
sate babi [saté babi] - varkensvleessaté
taman - park, tuin
timur [timoer] - oost