Yogyakarta

Bij het ontbijt zien wij voor het eerst de meeste hotelgasten: allen zo rond de 25 jaar oud. Een zit achter zijn laptop te schrijven. Wij vermoeden dat hij op zijn reisblog zet: "Bij het ontbijt zit ook een ouder echtpaar." Auw!

Ons eerste doel van vandaag is het bezoek aan de keraton. Ook nu hebben wij een licentie moeten kopen om te mogen filmen/fotograferen (Rp. 1000, ofwel 6 cent). Bij binnenkomst was het gamelanorkest weer aan het spelen; niet op de antieke, alleen voor hoge gasten bespeelde "Kyahi Kebo Ganggang", maar op de standaardgamelan. Na de zangpartijen verscheen een danseres ten tonele (ergo: onder de pendopo) die een dans uitvoerde in sierlijke, trage bewegingen.
De Engelssprekende gids begeleidde ons door alle ruimtes van de keraton, waaronder een pendopo met ceremoniële attributen voor een adellijk kind, de poort met twee in zilverkleur geschilderde reuzen als wachters (links het goede, rechts het kwade symboliserend), de muziekkapel uit Nederland, de woning van Hamengku Buwono X (hij woont er nog steeds; zijn zuster is ernaast komen wonen, nadat zij weduwe is geworden), de galerij waar de oude paleiswachten zitten te zitten/lezen/roken/omong kosong en diverse museumkamers met schilderijen, foto's en attributen van de opeenvolgende sultans.
In een kamer zijn per sultan de stambomen uitgetekend, in de vorm van een boom met voor elke zoon een vrucht en voor elke dochter een blad. Sommige bomen zijn èrg groot: HB VII (18 vrouwen, 48 kinderen), HB VIII (8 vrouwen, 41 kinderen), HB IX (4 vrouwen, 21 kinderen). Daarbij steekt de boom van de huidige sultan, HB X (1 vrouw, 5 kinderen) wat mager af. HB X heeft alleen dochters, waardoor de troonsopvolging waarschijnlijk naar een neef gaat.
In een andere kamer hangt onder meer een in Latijn opgesteld plakkaat, waarvan de gids aangeeft niet exact te weten wat het is. Mijn Latijn is niet zo goed meer als 35 jaar geleden, maar ik kan wel zien wat het is: een rechtenbul van de Rijksuniversiteit Leiden, op naam gesteld van Dorodjatun, de geboortenaam van HB IX. Van HB IX is ook de gedenksteen met de tekst: "Al heb ik een uitgesproken westerse opvoeding gehad, toch ben en blijf ik in de allereerste plaats Javaan".

Na de keraton bezoeken wij Taman Sari, ook bekend als het waterpaleis. Dit zwembadcomplex van de sultan heeft drie zwembaden: twee ruime baden voor vrouwen respectievelijk kinderen en - gescheiden door een hoge muur - een wat kleinere voor de sultan. Vrouwen konden vrij gebruik maken van het zwembad. Vanuit de toren kon de sultan door de nauwe spijlen de vrouwen bespieden, waarna een uitverkorene naar het zwembad van de sultan mocht komen. In de binnenruimten zijn ook niet alleen kleedkamers gesitueerd, maar ook een 'slaapkamer' met kingsize bed. Voor "de massage" zei de redelijk Nederlands sprekende gids veelbetekenend...

Voor de lunch vertrekken wij naar restaurant Bu Tjitro voor de nasi gudeg. Het is een hele rit naar het oosten van de stad (wij zitten zelf in het zuiden). De nasi gudeg ziet er uit als gewone rijst, maar heeft door de nangka een erg lekkere smaak. Ook nu weer met ayam kampung, dendeng manis, telor bebek en véél pepertjes. Carla at trouwens Javaanse nasi goreng. Die was ook erg lekker!

Na de lunch bezoeken wij achtereenvolgens een zilverwerkplaats (met winkel natuurlijk) en een batikfabriekje (ook met winkel). Het zien van de productieprocessen is erg interessant. Beide zijn behoorlijk arbeidsintensief.
Uiteraard hebben wij wat gekocht: Carla Jogja-zilveren oorhangers en een mooi zwart baadje; ikzelf heb twee nieuwe batikoverhemden. Zijn wij vanavond bij het Ramayana-ballet weer de tuan dan nyonya besar.

Het ballet was overigens weer mooi en wij hebben voorafgaand lekker gegeten. Kort gezegd gaat het verhaal over de echtgenote van een koning die wordt ontvoerd door een andere koning die haar wil huwen. Zij weigert dat consequent. Na veel omzwervingen en gevechten vindt haar man haar uiteindelijk terug, doodt de andere koning, maar twijfelt aan de kuisheid van zijn vrouw omdat zij zo lang is weggeweest. Om haar kuisheid te bewijzen moet zij in het vuur stappen, hetgeen zij zonder schroom doet. Zij wordt dan ook gered door de god van het vuur. Een 'happy end'.

Woordenlijst - Daftar kata

ayam [ajam] - kip
ayam kampung [ajam kampong] - scharrelkip
baadje - vernederlandst woord voor kebaya (nette damesblouse)
bebek - eend
bu, ibu [iboe] - moeder, (me)vrouw
bu Tjitro - 'tante Bets'
dendeng manis - zoet, gedroogd rundvlees
gamelan - Javaans slagwerkorkest
Hamengku Buwono X (Jav.: Hamengkubuwana X) - sultan van Yogyakarta, 1989-heden
HB VII - Hamengku Buwono VII
HB VIII - Hamengku Buwono VIII
HB IX - Hamengku Buwono IX
HB X - Hamengku Buwono X
Jogja [Djokja] - gangbare benaming van Yogyakarta
kampung [kampong] - volkswijk, stadswijk of dorp
kebaya [kebaja] - nette damesblouse
keraton [kraton] - paleis van de sultan
manis - zoet
nangka (Lat.: artocarpus heterophyllus) - jackfruit
nasi goreng - (op)gebakken rijst
nasi gudeg - rijst met jonge nangka
nyonya [njonja] - mevrouw
nyonya besar [njonja besar] - 'grote mevrouw', aanspreektitel voor Nederlandse vrouwen in de koloniale tijd
pendopo - paviljoen, open overdekking voor het paleis
Ramayana - epos over Prins Rama en zijn vrouw Sita
sari - terras
taman - park, tuin
Taman Sari - 'waterpaleis' in Yogyakarta
telor - ei
telor bebek - eendenei
tuan [toean] - mijnheer
tuan besar [toean besar] - 'grote meneer', opperheer, aanspreektitel voor Nederlandse mannen in de koloniale tijd
tuan dan nyonya besar - 'grote meneer en mevrouw'