Keraton Solo en suikerfabriek

Als alle vorige dagen hier schrikt Pa om 5 uur wakker van de gillende muezzin, met als gevolg dat hij daarna niet meer in slaap valt. Er is hierdoor wel ruim de tijd om in te pakken en te gaan ontbijten met de bekende nasi goreng. Als afscheid van het hotel maken wij nog een foto van het hangslot van onze voordeur.
Onderweg naar Surakarta - door de eigen bewoners gewoon Solo genoemd - ook nog een afscheidsfoto van de Gunung Merapi en een stukje van de Gunung Sumbing.

Museum Gula Jateng
Ergens - vlak voor Solo - stoppen wij bij museum Gula Jateng annex suikerfabriek Gondong Baru. Dit, naar aanleiding van een door Peter Moerbeek van Antarin geschreven artikel in 'Flora & Fauna'. Wij treffen dezelfde pak Decky als gids. In het museum mag worden gefotografeerd; in de fabriek niet. Het museum bevat geen waardevolle, maar eerder historisch interessante stukken gereedschap, instrumentaria en vooral foto's. In de museumbibliotheek staan rijen ingebonden registers waarin Nederlanders wel eens grasduinen op zoek naar genealogische data.
Leuk om al dit ouds/nieuws te zien: een klassieke patjol (een hak), oeroude landmeetinstrumenten, schepjes voor het doseren van speciale landmeststoffen, hulpmiddelen om de plantgaten op gelijke diepte te krijgen, een echte Singer-naaimachine voor het maken van jute zakken, maar ook langvergeten kantoormachines. In een hoek staat een schrijfbureau van de administrateur met de fotocamera in de aanslag. Erachter een heuse telefoon en aan de kapstok een tropenhelm en een wandelstok. Tempo doeloe ...
Buiten is ook een en ander te bekijken: de eerste houten pers, de grobak waarmee het riet werd aangevoerd, een lorrie met twee bankjes: de voorste voor de Nederlandse opzichter; de achterste voor de inlandse pompers.

Suikerfabriek Gondong Baru
Op dit moment wordt geen suiker geraffineerd, maar de gids laat wel het hele proces zien. Voor Pa een déjà vu ervaring, omdat hij zo'n jaar of 60 geleden ook een rondgang maakte in een suikerfabriek in Sidoarjo. De enorme (stoom)machines en persen in de fabriek in Solo zijn ook uit de vijftiger jaren. Alles wordt aangedreven door met hout en ampas - restanten van de suikerrietstengels - gestookte ketels.
Tussen het wegroestende materiaal zie je mannen werken, kletsen en zelfs een dutje doen. Zomaar in de hitte en de herrie want, hoewel er geen campagne is, moet de fabriek 'onder stoom' blijven.
Bijzonder is een rondleiding plus inkijkje in het kantoor 'van nu': nog altijd een vijftiger jaren opstelling van de bureaus en wij zien zelfs medewerkers met ouderwetse typemachines schrijven.

Graf van P.J. Meyer
Na al dat gesjouw in de warme fabriek zijn wij beiden nat van het zweet en drinken wij een koude frisdank bij het restaurant; bier is er niet.
Buiten aangekomen zien wij nog een graf op het terrein van de suikerfabriek, waarschijnlijk van een van de administrateurs. Op de wit overgekalkte grafsteen is de oorspronkelijke tekst met zwart opnieuw aangebracht in een nogal vrijblijvende spelling:
D O M*
Hikr onpet rhust
Petrus Jacobus
MEYER
geboren de
Amsterdam
den 20 Aguestus 1820
overehden te
Gondang Winangon
den 23 February 1865
[* Deo optimo et maximo]

Keraton Mangkunegara
Na een half uurtje rijden, stappen wij uit bij Keraton Mangkunegara. Wij treffen een uitstekend Engels sprekende gids. Alles in deze keraton heeft een symbolische betekenis: de positie van de 'gouden' leeuwen bij de pendopo, de kleuren van de rechthoekjes in het plafond, de lijnen van de plafondversiering, de tegelvormen op de vloer, enzovoorts. Overal zit een filosofische betekenis achter. Op de grond liggen schaaltjes met bloemen als offer voor de goden.
Een heel ander vorstenhof als dat van Yogya, maar toch nauw aan elkaar verwant.
In de pendopo staan twee gamelanstellen van hoge ouderdom. Tussen de pendopo en het voorportaal van het hoofdgebouw loopt een straatje waarlangs de hoge gasten voor de susuhunan plegen te defileren.
Het hoofdgebouw mag alleen ongeschoeid worden betreden en er mogen ook hier geen foto's genomen worden. Het heeft een prachtige vloer van carara-marmer en vitrines vol met gouden kostbaarheden: oorringen, maar ook kuisheidsgordels voor de vorst. Hoe dit in de praktijk werkt(e) is niet helemaal duidelijk, maar fraai zijn ze wel.
Er is een kast vol met gouden hoofdtooien voor de bedoyo ketawang. Deze heilige dans mag alleen door jonge maagden gedanst worden vóór hun eerste menstruatie en mag alleen worden gezien door de vorst, plus nog wat regels. En die vorst maar zuchten achter zijn kuisheidsapparaat ...
Verder zijn er de 'gewone' parafernalia van de susuhunan: de diverse slag- en steekwapens, de onderscheidingen, waaronder de Nederlandse Militaire Willemsorde met de zwaarden. Bijzonder is een groot uitgevallen zegelring. Deze is - of was - bestemd voor 's vorsten grote teen. De dienaar, of secretaris, moet zich altijd op een lager niveau bevinden dan zijn heer: dus op vloerniveau. Dus de vorst zou zich moeten bukken om zijn zegel in de lak te drukken, wat ook niet kan. En zo is het gekomen ...
In een andere vitrine staan weer een soort kuisheidsgordels. Het lijken gewone gouden plakkaten, maar wij hebben - halus halve - maar niet doorgevraagd over geplette piemeltjes.
Wij treffen het: want wij zien twee tempeldienaressen een offer brengen aan de goden.
Een deel van het complex is verboden voor het publiek: dit is het privé-terrein van de Mangkunegaran. Hij woont er nog steeds.
Wij komen in een ontvangstzaal waar de gids een foto van ons beiden maakt op een troon. In een pronkkamer zien wij nog wat mooie stukken: een fraai bewerkte olifantenslagtand (25 jaar arbeid), mooi glas-in-loodwerk, prachtige porseleinen potten, een sirih-stel, enzovoorts.
Door een binnentuintje komen wij bij de uitgang. In dat tuintje staat een prachtige plant in bloei: dit blijkt djahé te zijn! Ook deze plant heeft een symbolische betekenis, maar lupah dese ...

Buiten de keraton maken wij nog wat foto's van de oorspronkelijke fraaie toegangspoort, de in staat van verval verkerende buitengalerij en een eveneens vervallen kazerne - 'kavallerie en artillerie' - die door de Nederlanders destijds daar is neergezet om de susuhunan te imponeren. Nu wordt het historische gebouw gebruikt als kampong.

Hotel Kusuma Sahid
Niet lang hierna komen wij bij het vijfsterrenhotel Kusuma Sahid, ook weer in een doodgewone straat met allemaal kampongs er omheen. Sugiyono vertelt dat er een hele keten is van deze Sahidhotels. Hier wat minder fratsen dan bijvoorbeeld het Borobudur Hotel in Jakarta: geen bewakers die onder de auto kijken met een spiegel en de bagage scannen met röntgenapparatuur. Wel bedienden met een bijzondere hoge hoed op en een gamelan in de hal.
Wij krijgen kamer 249 in een wit bijgebouw. Geen lift, dus de piccolo heeft wat te sjouwen. Onze kamer, trouwens de hele inrichting, is mooi, maar niet direct vijf sterren: vlekken op de vaste vloerbedekking en een douche die geen broes geeft, maar meer een mini-waterval.
In een van de hotelwinkeltjes - Sugiyono kent de eigenaar - wordt kleding verkocht.

Restaurant Ramayana
Na ons te hebben gedoucht gaan wij op eigen kracht - maar op aanwijzing van Sugiyono - naar een restaurant met de grootse naam 'Ramayana', zo'n honderd meter bij het hotel vandaan. Heel eenvoudige tent, met simpele tafels en stoelen en geen tafelkleed. Maar wel lekker gegeten: saté en gulé, allebei van kambing (geit). Als groente een kangkunggerecht met rode lombok en kippenhartjes, met nasi putih en uiteraard kopi tubruk.
Prijs van dit alles: nog geen 110.000 roepiah, zo'n 10 euro.

Terug in ons hotel zetten wij ons meteen aan het werk. Het is vrij moeilijk een selectie te maken uit de enorme hoeveelheid foto's, deze chronologisch te ordenen en te ondertitelen. De wifi van het hotel blijkt op de kamer niet te werken en wij verhuizen naar het hoofdgebouw. De gamelanspelers zijn dan al weg. In de lounge/bar is iemand aan het kwelen op de karaoke en dus zitten wij in de voorgalerij met een kannetje kopi tubruk. De wifi werkt hier wel, maar met het uploaden van de foto's gaat het steeds mis. De temperatuur is redelijk aangenaam; het heeft even geregend. Om iets voor twaalven geven wij het op en gaan wij op de kamer verder met de dongle. Half een is het klaar en gaan wij slapen.