Surabaya

Vandaag is de laatste dag met Ostik en ook de laatste stadswandeling op Java.

Maar eerst willen wij naar de Kijkduinweg nummer 11, waar mijn familie heeft gewoond. Deze weg heet nu Jalan Kelantan. De navigatie geeft bij 'Kelantan' een containeropslag in de haven aan. Wij rijden er naar toe, maar ik herken niets. Navraag ter plekke levert ook niets op.

Wij besluiten daarom naar de Roode Brug (Jembatan Merah) te gaan om de stadswandeling te lopen en parkeren bij de ernaast gelegen mall Jembatan Merah II (op de plek waar tot 1921 het tolkantoor stond). Toch maar even naar binnen om nieuwe deodorant te halen. De verkoopster in de wat verlopen mall, kijkt mij glazig aan als ik (op zijn Engels) om deodorant vraag. Gelukkig ken ik van huis uit een term die zij ook kennen: bau kelek. De verkoopster moeten hard giechelen, maar men weet in één keer wat ik zoek.

Enfin. Wij steken wat straten over richting het voormalige hoofdkantoor van Internatio (een gangbare afkorting voor de Internationale Crediet- en Handelsonderneming Rotterdam). Een imposant gebouw (uit 1931) in geometrische stijl (rechte lijnen), dat te groot is om op de foto te nemen zonder te worden overreden. Om de hoek staat de voormalige Javasche Bank uit 1912, met in de timpanen het wapen van Batavia.
Aan de Jl. Rajawali (vroeger de Heerenstraat geheten) staat nog een aantal panden van vroegere handelsondernemingen. Sommige in goede en sommige in deplorabele staat. Een opvallend pand het voormalig kantoor van Bridgestone (uit 1916), dat vanwege de toren met de koperen punt ook wel Gedung Cerutu wordt genoemd.

Teruggekomen op de Roode Brug - die de hoofdverbinding vormde tussen de door de Kali Mas gescheiden Europese wijk aan de westkant en de Chinees/Arabische wijk aan de oostkant - zien wij de Chinese poort met daarop de tekst "Kya kya". Volgens Ostik betekent dat 'food', volgens Wikipedia is kya kya Chinees (dialect) voor jalan jalan. Die Indo(nesiër)s ook altijd met hun eten ...
De huizen in dit China Town van Surabaya zijn overigens in slechte staat. Maar dat geldt ook voor een prachtig Berlage-pand aan de 'gegoede' overkant van de Kali Mas. Het voormalige pand van de Algemene Maatschappij voor Levensverzekeringen en Lijfrente (kortweg 'de Algemene') uit 1900 staat leeg weg te rotten. Op de voorgevel valt het mozaïek van Toorop op met twee moeders-met-kind-figuren: links Europees en rechts 'Inlands'. Het hoofdportaal wordt geflankeerd door twee griffioenen. Door deze gevleugelde leeuwen wordt het pand ook wel Gedung Singa genoemd. Het pand is echt nog wel te redden. Ik ben benieuwd wat zoiets nu kost. In Semarang waren historische panden al voor een paar ton te koop.

Het voormalig kantoor van de Nillmij, een stukje verder in de straat, ziet er weer pico bello uit. Ook dit pand is van een verzekeringsmaatschappij geweest, maar is oorspronkelijk in 1906 gebouwd voor de Soerabaiasche Handelsvereniging. Ook al zit er nu een staatsplantage-onderneming in: de geveltegels met de naam 'Nederlandsch-Indische Lijfrente en Levensverzekeringsmaatschappij' heeft men laten staan.
Buurman is het symmetrische art-deco gebouw van de Koloniale Bank (1928), dat thans eveneens door de staatsplantage-onderneming wordt gebruikt en (daardoor) in prima staat verkeerd.
We besluiten de wandeling met een bezoek aan de 'Pabrik Limun & Sirup Telasih'. Deze limonade- en stroopfabriek is in de 19e eeuw gestart als drinkwaterfabriek door J.C. van Dongelen & Hellfach, wier namen nog steeds op de gevel staan. Een woonhuis uit dezelfde periode, twee deuren verder, heeft net als de fabriek een galerij met pilaren.

Wij keren terug naar het 'Oranje Hotel' om te lunchen en min of meer afscheid te nemen van Ostik. Hij keert eind van de middag terug naar Yogyakarta, waar hij van zijn chef hoort of hij gelijk door kan naar Jakarta voor nieuwe Antarin-klanten, of dat hij tijd genoeg heeft om even naar huis/zijn vrouw te gaan in Pangadaran. Hij is voor het laatst begin juli thuisgeweest, vertelde hij. Na een Java-trip van een maand met de familie Leidelmeijer kon hij gelijk door met 2,5 week echtpaar De Meijer. Kassian, dese.

Wij besluiten toch nog een poging te doen de Jalan Kelantan te zoeken. Ostik heeft wat collega's (waaronder Sugiyono) gebeld en heeft wat indicaties gekregen. Helaas zonder resultaat. Telkens rijden we een andere route door oost-Surabaya (en zelfs door China Town): nergens is de straat te vinden; niemand die het weet. Als wij na twee uur zoeken het punt 'sudah, laat maar' hebben bereikt, wil Ostik nog één tip uitproberen. Wij rijden opnieuw richting havenopslag, nemen twee zijwegen en rijden waarempel onder het bord 'Jl. Kelantan - kode pos 50164' door.
Op nummer 11 staat - als bekend - de protserige mega-villa op de plek waar eens het oude huis stond (en die van de buren volgens ons), maar in de straat zijn nog genoeg identieke huizen te vinden met de kenmerkende vierkante puntdaken (met een bolletje er op).

Terug in het hotel nemen wij definitief afscheid van Ostik. In de kamer brandt het 'message'-lampje op de telefoon: onze vlucht naar Bali vertrekt een half uur later (11:25 uur Java-tijd).
Wijzelf gaan - voor het eerst - bij het zwembad liggen om wat te rusten.
Dit wordt voorlopig weer de laatste 'Nacht over Java' ...

Woordenlijst - Daftar kata

bau [baoe] - geur
bau kelek [baoe kèlèk] - zweetgeur onder de oksels
cerutu [tjeroetoe] - sigaar
gedung [gedoeng] - gebouw
gedung cerutu [gedoeng tjeroetoe] - sigaargebouw
gedung singa [gedoeng singa] - leeuwengebouw
jalan [djalan] - straat
jalan jalan [djalan-djalan] - wandelen
jembatan [djembatan] - brug
jembatan merah [djembatan merah] - rode brug
Jl. - afk. van 'Jalan' (straat)
kali - rivier
kasihan [kassian] - zielig
kelek - oksel
kode pos - postcode
limun [limoen] - limonade
merah - brug
pabrik - fabriek
sudah [soedah] - al, reeds
singa - leeuw
sirup [siroep] - siroop, stroop
telasih (Jav.) - mint
timpaan (Lat.: tympanum) - driehoekig gevelveld